Είναι τυχαίο που η Μνημοσύνη στην αρχαιότητα ως θεά της μνήμης θεωρούταν ως η μητέρα των μουσών; Η μνήμη είναι το θεμέλιο της γνώσης. Αν αυτή είναι σαθρή τότε τα υπόλοιπα υλικά της γνώσης αποκολλώνται και κατακρημνίζονται. Οι λόγοι της αδύναμης μνήμης των μαθητών είναι πολλοί και πολυπαραγοντικοί αλλά δεν είναι το θέμα αυτού του κειμένου. Στο κείμενο αυτό παρουσιάζονται κάποιοι εμπειρικοί τρόποι που μπορούν να εφαρμόσουν οι εκπαιδευτικοί και οι οποίοι πιθανόν να βοηθήσουν τους μαθητές τους να μετατρέψουν τη μνήμη χρυσόψαρου σε μνήμη ελέφαντα.

Πώς λειτουργεί η μνήμη 

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη μνήμη ας εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο αυτή λειτουργεί μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Όσον αφορά τη μνήμη αυτή υπάρχουν δύο τύποι, η βραχυπρόθεσμη (STM= Short Term Memory) και η μακροπρόθεσμη (LTM= Long Term Memory). Οι δύο τύποι μνήμης επικοινωνούν μεταξύ τους με συνδέσεις των νευρώνων του εγκεφάλου. Όταν ένας άνθρωπος έρχεται σε επαφή με νέα πληροφορία τότε εκείνη αποθηκεύεται προσωρινά στη βραχυπρόθεσμη μνήμη όπου μπορεί να παραμείνει για μικρό χρονικό διάστημα. Αν σε αυτό το διάστημα δεν γίνει το κρίσιμο πέρασμα, μέσω των συνδέσεων των νευρώνων, από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη, τότε η πληροφορία απλά διαγράφεται. ΟΙ δύο παράγοντες που καθορίζουν αυτή τη μετάβαση είναι: οι ισχυρές συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων και το δυνατό ηλεκτρικό σήμα που μεταφέρεται. Με άλλα λόγια: η ποιότητα των «αγωγών» και η ένταση του «ρεύματος».   

Παρακάτω αναφέρονται εμπειρικοί τρόποι που βοηθούν τους μαθητές να μεταφέρουν την πληροφορία από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη στη μακροπρόθεσμη:  

Βελτίωση της ποιότητας  των  Αγωγών

Οι αγωγοί είναι οι συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων. Αν οι συνδέσεις αυτές είναι πολλές, άρα ισχυρές, η προσωρινή πληροφορία μπορεί να φτάσει στον τελικό προορισμό της και να καταστεί, αφού εμπεδωθεί, μόνιμη γνώση. Παρακάτω αναφέρονται 4 τρόποι που βοηθούν τους μαθητές να βελτιώνουν την ποιότητα των αγωγών:    

1) Η συγκέντρωση των μαθητών 

Οι εκπαιδευτικοί την ώρα μαθήματος ζητάνε επιτακτικά από τους μαθητές συγκέντρωση και προσοχή. Έχουν απόλυτο δίκιο που επιμένουν. Όση περισσότερη προσοχή δίνει ένας μαθητής στην τάξη τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες της μεταφοράς της πληροφορίας από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη του στη μακροπρόθεσμη. Η έλλειψη προσοχής δημιουργεί αδύναμες συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων άρα χαμηλής ποιότητας αγωγούς. Οι περισπασμοί κάθε είδους βραχυκυκλώνουν το κύκλωμα μεταφοράς της πληροφορίας.  

2) Να κρατάνε σημειώσεις οι μαθητές  

Οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να παροτρύνουν τους μαθητές να κρατάνε σημειώσεις κατά τη διάρκεια της παράδοσης καθώς επίσης και να τους υπαγορεύουν οι ίδιοι κάποιες σημειώσεις. Με αυτό τον τρόπο οι μαθητές κάνουν πιο συγκεκριμένο αυτό που θα πρέπει να μάθουν το οποίο αυτόματα σημαίνει δυνατές συνδέσεις. Μεγάλο επιπλέον κέρδος βέβαια για τους τους μαθητές είναι το γεγονός πως παίρνουν μαζί τους στο σπίτι αυτούσιο μέρος του μαθήματος, όπως αυτό έλαβε χώρα στην τάξη. Αυτό θα τους είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στην επανάληψη που πρέπει να κάνουν.   

3) Αυτό-τσεκάρισμα της μνήμης 

Στην αρχαιότητα έλεγαν πως «η επανάληψη είναι μήτηρ πάσης μαθήσεως». Είναι όμως απόλυτα σωστό αυτό; Η επανάληψη είναι όντως σημαντική αλλά δεν αρκεί για να μεταφερθεί σωστά η πληροφορία στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Μετά την επανάληψη, επιπλέον θα χρειαστεί οι μαθητές να αυτό-τσεκάρουν την μνήμη τους. Να δοκιμάσουν δηλαδή τον εαυτό τους αν θυμάται τα όσα έχει πληροφορηθεί. Αυτή η προσπάθεια ανάκλησης της πληροφορίας δυναμώνει τις συνδέσεις. Ειδικά δε άμα γίνεται γραπτά. 

Συγκεκριμένα: οι μαθητές, αφού κάνουν επανάληψη των όσων διδάχθηκαν στην τάξη με τη βοήθεια και των σημειώσεων που έχουν κρατήσει, τα καταγράφουν από μνήμης σε ένα πρόχειρο τετράδιο. Ύστερα συγκρίνουν το γραπτό με τις σημειώσεις και επισημαίνουν τα τυχόν λάθη τους. Κατόπιν καταγράφουν από μνήμης στο πρόχειρο τετράδιο μόνο τα λάθη τους. Η διαδικασία του αυτό-τσεκαρίσματος της μνήμης έχει ολοκληρωθεί και τα λάθη αυτά είναι σίγουρο πως δεν θα επαναληφθούν.   

4) Μνημονικές τεχνικές  

Υπάρχουν τεχνικές οι οποίες βοηθούν στη γρήγορη ανάκληση των πληροφοριών στο μυαλό των μαθητών:  

α) Παραμύθια ή αστείες ιστορίες: Πολλοί επαγγελματίες χαρτοπαίκτες θυμούνται τη σειρά των χαρτιών της τράπουλας εφαρμόζοντας την εξής τεχνική: καθώς αυτά εμφανίζονται το ένα μετά το άλλο, εκείνοι σκαρφίζονται μία ιστορία-κάτι σαν παραμύθι ή αστεία ιστορία - που συνδέει τα χαρτιά. Κάτι παρόμοιο μπορούν να κάνουν οι μαθητές και να συνδέουν μεταξύ τους διάφορες πληροφορίες.  

β) Πλαγιότιτλοι: Οι μαθητές μπορούν να γράφουν δικούς τους πλαγιότιτλους σε κάθε παράγραφο, κυρίως στα μαθήματα που περιέχουν μακροσκελή κείμενα. Ακόμα και πάνω στα βιβλία.  

γ) Λέξεις κλειδιά: Είναι λέξεις τις οποίες ξεχωρίζουν και απομνημονεύουν οι μαθητές που όμως είναι συνειρμικά συνδεμένες με πολλές άλλες λέξεις και έννοιες ανοίγοντας με αυτό τον τρόπο το δρόμο για την ανάκλησή τους.  

δ) Σχεδιαγράμματα: Είναι πολύ βοηθητικά για τους μαθητές ειδικά στα μαθήματα που έχουν πολλή θεωρία.  

Αύξηση της έντασης του ρεύματος

Η ένταση του ηλεκτρικού σήματος με το οποίο μεταφέρονται οι πληροφορίες από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη στη μακροπρόθεσμη έχει πολλή μεγάλη σημασία. Παρακάτω αναφέρονται τρόποι που βοηθούν τους μαθητές να την αυξάνουν:    

1) Τα συναισθήματα 

Όταν η πληροφορία συνοδεύεται από συναίσθημα τότε πολλαπλασιάζεται η ένταση του ηλεκτρικού σήματος που τη μεταφέρει. Ως εκ τούτου, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να φροντίζουν να δημιουργούν έντονα συναισθήματα στους μαθητές τους κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Το πάθος που επιδεικνύουν οι εκπαιδευτικοί κατά τη διάρκεια του μαθήματος, η χρήση στοιχείων υποκριτικής, η ενσώματη διδασκαλία, η καλή αφηγηματική ικανότητα, η επιβράβευση των μαθητών για κάθε σωστή τους απάντηση ή για την προσπάθεια είναι μερικοί μόνο από τους τρόπους που βοηθούν την πληροφορία να συνοδευτεί από συναίσθημα.  

2) Το χιούμορ  

Όταν μία πληροφορία δίνεται στους μαθητές με χιούμορ πολύ δύσκολα ξεχνιέται. Μπορεί να περάσουν χρόνια και αυτή να παραμένει ανεξίτηλη στο μυαλό τους. Το χιούμορ εκτινάσσει στα ύψη την ένταση του ηλεκτρικού σήματος μεταφοράς της πληροφορίας στη μακροπρόθεσμη μνήμη.    

3) Το ενδιαφέρον για τη γνώση 

Οι μαθητές στην συντριπτική τους πλειοψηφία αδιαφορούν για την γνώση αυτή καθαυτή και ενδιαφέρονται για αυτήν μόνο χρησιμοθηρικά, δηλαδή για βαθμούς και επιτυχία σε εξετάσεις. Η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι το τοτέμ στο οποίο προσκυνάει η ελληνική οικογένεια πράγμα το οποίο ουσιαστικά σαμποτάρει το μορφωτικό ρόλο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η αγάπη των μαθητών για τη γνώση είναι ο απόλυτος ενισχυτής του ηλεκτρικού σήματος μεταφοράς της πληροφορίας στην μακροπρόθεσμη μνήμη. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να προσπαθούν να την ενσταλάξουν στους μαθητές τους παρόλο που και οι ίδιοι αναγκάζονται να αποτελούν μέρος του προαναφερόμενου συστήματος.  

4) Η δράση των μαθητών

Σύμφωνα με τους σύγχρονους ειδικούς παιδαγωγούς στην μνήμη των παιδιών από το σχολείο μένουν τα εξής: ελάχιστα από αυτά που διαβάζουν, από αυτά που ακούνε και από αυτά που βλέπουν και λίγα από αυτά που λένε τα ίδια τα παιδιά. Πιο πολύ όμως μένουν στη μνήμη τους αυτά που κάνουν τα ίδια τα παιδιά. Είναι θέμα απόστασης με τη νέα πληροφορία. Όταν τα παιδιά ακούνε, βλέπουν ή αναπαράγουν λεκτικά μία νέα πληροφορία υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα στις λέξεις και τις εικόνες με τον πραγματικό κόσμο. Όταν όμως τα εφαρμόζουν με δική τους δράση τότε η απόσταση αυτή μηδενίζεται και τα παιδιά ενεργοποιούνται. Γίνονται από παθητικοί δέκτες, ενεργητικοί δημιουργοί. Κλασσικό παράδειγμα το πείραμα σε μαθήματα όπως η φυσική, η χημεία και η βιολογία. Αν ο εκπαιδευτικός απλά περιγράψει ένα εικονικό πείραμα ελάχιστα βοηθάει τη μνήμη των μαθητών. Αν κάνει ο ίδιος ένα πείραμα επίδειξης είναι σαφώς καλύτερα αλλά και πάλι δεν υπάρχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Πιο πολλές πιθανότητες να φτάσει η νέα πληροφορία και να διατηρηθεί στη μακροπρόθεσμη μνήμη των μαθητών θα έχει αν ο εκπαιδευτικός ζητήσει από τους μαθητές του να κάνουν οι ίδιοι το πείραμα.